นวนิยายการต่อสู้ของคนดำในแอฟริกาใต้ ตัวละครหลักคือซูม่า หนุ่มโสดคนดำจากบ้านนา เข้ามาหางานทำในเมืองโจฮันเนสเบิร์ก งานที่ซูม่า ต้องการทำคือ คนงานในเหมืองแร่ ซึ่งมีคนขาวเป็นผู้จัดการเหมือง
อ่านคนเหมืองจบ ต้องมาค้นคว้าหาภาพเหมืองแร่ เมืองโจฮันเนสเบิร์กในกูเกิล ข้อมูลที่ได้คือข่าวช่วยคนงานแอฟริกาใต้ 955 ชีวิต หลังติดในเหมืองทองคำใต้ดินกว่า 1 วัน นอกนั้นมีแต่ทริปท่องเที่ยว
แอฟริกาใต้ ได้ชื่อว่าเป็นประเทศผู้ผลิตทองคำรายใหญ่อันดับต้นๆ ของโลก มีแหล่งแร่ทองคำที่ใหญ่ที่สุด และมีประวัติการทำเหมืองยาวนานที่สุดในโลก คือ แหล่งแร่ทองคำในพื้นที่ ที่ราบวิตวอเตอร์สแรนด์ (Witwatersrand Basin) โจฮันเนสเบิร์กตั้งอยู่ในเทือกเขา Witwatersrand นี้
การดำเนินเรื่องของคนเหมือง เล่าเรื่องสังคมของคนผิวดำที่ถูกคนผิวขาวกำหนดบทบาทของการดำเนินชีวิต การทำงาน แหล่งที่พักพิงอยู่อาศัยผ่านชีวิตของหนุ่มบ้านนอกซูม่า ที่มาหาเงินหางานทำในเหมืองแร่ทองคำ ในเมืองโจฮันเนสเบิร์ก
ช่วงต้นเรื่อง อ่านแล้วไม่ชอบใจเลย ด้วยนึกภาพตามไม่ค่อยออกอ่านได้บทนึงก็พักวางไว้ก่อนหันไปหยิบ บันทึก ของ ดั่ง ถุ่ย เจิ่ม อ่านก่อน แต่เนื้อเรื่องชวนติดตามมากพออ่านบันทึกคุณหมอ ดั่ง ถุ่ย เจิ่ม จบ ก็รีบหยิบคนเหมือง มาอ่านต่อครานี้วางไม่ลงอ่านรวดเดียวจบเลย
พลเมืองชั้นสอง น่าจะเรียกแบบนี้ได้
"คุณต้องคิดในฐานะที่คุณเป็นคนก่อนอื่น คุณต้องเป็นคนให้ได้ก่อนแล้วถึงค่อยเป็นคนดำ ถ้าหากมันเป็นไปเช่นนั้นได้ คุณก็ย่อมจะเข้าใจตัวคุณในฐานะเป็นคนดำ และก็จะเข้าใจในฐานะที่เป็นคนขาวด้วย...นี่คือหนทางที่ถูกต้อง...ซูม่า เมื่อคุณเข้าใจว่าคุณเป็นคนพร้อมกับเป็นเสรีภาพที่มีอยู่ในตัวเอง คนที่มีเสรีภาพอยู่ในตัวเองเท่านั้นจึงจะสามารถให้เสรีภาพแก่คนอื่นๆ ที่อยู่รอบๆ ตัวเขา"
ขอต้อนรับชัยชนะของ เนลสัน แมนเดล่า